آزادراه (freeway)
آزادراه یا اتوبان راهی است که حداقل سه خط اتومبیل رو در مسیرهای رفت و برگشت داشته باشد. هر یک از مسیرهای رفت و برگشت در آزادراه باید یک شانه به عرض حداقلی ۳ متر برای هر طرف داشته باشند. در ضمن، هر یک از مسیرهای رفت و برگشت در یک آزادراه، باید محصور بوده و در تمام طول مسیر از هم مجزا شده باشند.
آزادراه هیچگونه تقاطع همسطح ندارد، ورود و خروج از آن محدود است، غالباً با پرداخت عوارض همراه است و معمولاً در خارج از شهرها احداث می‌گردد. در واقع آزادراه، گونه‌ای راه بزرگ و با پهنای زیاد برای حمل و نقل سریع بین نقاط مختلف کشور طراحی شده اند. در صورت نیاز به دور زدن و برگشت از مسیر اصلی باید از طریق مسیرهای فرعی اقدام شود. این مسیرها باید به صورت تونل‌های زیرگذر یا پل‌های هوایی بوده و از زیر و بالای آزادراه عبور کرده باشند.
در کشورهای پیشرفته مانند ایالات متحده یا آلمان، آزادراهها ممکن است تا هشت لاین یا بیشتر در هر باند داشته باشند اما در ایران، به دلیل محدودیت‌های بودجه‌ای و جغرافیایی، اکثر آزادراهها بین دو تا شش لاین در هر باند طراحی می‌شوند.
سرعت مجاز در آزادراه حداقل ۷۰ و حداکثر ۱۲۰ کیلومتر بر ساعت برای خودروهای سواری و وانت است .
در آزادراه‌های چند لاینه، به دلیل سرعت بالای وسایل نقلیه، حفظ فاصله ایمن با خودروی جلویی بسیار مهم است.
از لاین مناسب استفاده کنید لاین سمت چپ معمولاً برای سبقت گرفتن است، بنابراین اگر قصد سبقت ندارید، در لاین‌های سمت راست حرکت کنید.
در آزادراهها، شانه اضطراری برای توقف در مواقع ضروری طراحی شده است. از توقف غیرضروری در لاین‌های اصلی خودداری کنید.
بزرگراه (highway)
راهی است حداقل با چهار خط که مسیر رفت و برگشت آن به‌طور فیزیکی از یکدیگر مجزا و تقاطع‌های آن می‌تواند به صورت همسطح باشد. بزرگراه معمولا به منظور کاهش ترافیک در درون شهرها طراحی و ساخته میشود و عوارض ندارد. به مجموعهٔ بزرگراه‌های به‌هم‌پیوسته، «سامانه بزرگراهی» یا «شبکه بزرگراهی» می‌گویند
سرعت مجاز در بزرگراه حداکثر ۱۰۰ کیلومتر بر ساعت برای خودروهای سواری و وانت است. خودروهای سنگین باربری و مسافربری، به تردد با حداکثر سرعت ۱۰۰ کیلومتر بر ساعت در بزرگراه‌ها مجاز هستند.
تفاوت بزرگراه با آزادراه
آزادراه هیچگونه تقاطع هم‌سطحی ندارد و ورود و خروج از آن محدود می‌باشد و معمولاً در خارج از شهرها ساخته میشود. برخلاف بزرگراه، آزادراهها عاری از تقاطع‌های همسطح، محل گذر خط آهن و خطوط عابر پیاده به‌طور همسطح هستند.
پس زمینه تابلوها در بزرگراه و آزادراه متفاوت است. در بزرگراه پس زمینه تابلوها به رنگ سبز با اعداد سفید است و در آزادراه ها پس زمینه تابلوها به رنگ آبی با نوشته ها و اعداد سفید است. البته تابلوهای هشدار و خطر همواره در هر جاده‌ای، به رنگ قرمز است. اندازه علامتها در آزادراهها بزرگتر از اندازه توصیه شده برای بقیه راه ها است.
در آزادراه ها تردد عابر پیاده، دوچرخه و موتور سیکلت ممنوع است اما در بزرگراه ها معمولا این ممنوعیت وجود ندارد.
در بزرگراه حداقل سرعت نداریم اما در آزادراه حداقل سرعت 70 کیلومتر است.
آزادراه حتما باید شانه راه داشته باشد. یک خط عبوری در کناره هر یک از مسیرهای رفت و آمد است. شانه ممکن است آسفالت باشد یا به صورت خاکی باشد. شانه راه برای توقف اضطراری خودروها استفاده می شود. معمولا حرکت خودروها بجز در موارد استثنا روی این این خط ممنوع است.
به دلیل این که ساخت و نگهداری آزادراه ها بسیار هزینه بر است، برای استفاده از آزادراه ها معمولا باید عوارض پرداخت کنید. این عوارض معمولا به صورت نقدی و یا الکترونیکی دریافت می‌شوند. در صورت پرداخت الکترونیکی، دیگر نیازی به توقف در محل عوارض وجود نداشته و می‌توان بدون توقف مسیر را ادامه داد.هیچگونه عوارضی برای عبور و مرور در بزرگراه‌ها دریافت نمی‌شود
وجود یا عدم وجود جاده‌های جایگزین، از دیگر موارد تفاوت بزرگراه و آزادراه است. همانطور که پیشتر نیز اشاره کردیم، همواره به موازات یک آزادراه، مسیرهای جایگزین نیز وجود دارند. در حالی که برای یک بزرگراه معمولاً مسیر جایگزینی احداث نمی‌شود.
آزادراه های ایران
آزادراه شماره 1 ایران : آزادراه قزوین به رشت
آزادراه شماره 2 ایران : به عنوان یکی از بلندترین خطوط آزادراهی کشور شناخته میشود که از مشهد شروع شده و تا مرز بازرگان ادامه خواهد یافت. این آزادراه در بخش‌هایی همچون کنارگذر شمالی مشهد تا باغچه، از گرمسار به قم، چرمشهر به آبیک، تهران به کرج و از کرج تا قزوین، زنجان و تبریز به مرحله بهره‌برداری رسیده است.
آزادراه شماره 3 ایران : آزادراه تهران به شمال که یکی از جدیدترین مسیرهای آزادراهی در کشور به شمار می‌آید. این آزادراه در قطعات ۱ و ۴ به طور کامل فعال شده و یکی از باندهای آن هم در قطعه ۲ به بهره‌برداری رسیده است.
آزادراه شماره 5 ایران : از تهران آغاز و به اهواز کشیده خواهد شد. بخش‌هایی از این مسیر که فعال شده‌اند، از تهران، ساوه و سلفچگان می‌گذرد. همچنین بخش‌هایی از خرم آباد تا اندیمشک و اهواز تا بندر امام خمینی احداث شده و خط آنها در حال استفاده عمومی هستند.
آزادراه شماره 6 ایران : از مسیر ساوه به همدان فعال بوده و از همدان تا کرمانشاه و از کرمانشاه به خسروی نیز در دست احداث است.
آزادراه شماره 7 ایران : از تهران آغاز شده و به بندرعباس و بندر شهید رجایی ختم میشود، یکی دیگر از خطوط آزادراهی ایران است. این آزادراه در مسیر تهران به قم و از قم تا اصفهان در حال بهره‌برداری است.
آزادراه شماره 9 ایران : این آزادراه در مسیر اصفهان به شاهین شهر قرار دارد و کاملاً فعال و در حال استفاده عمومی است.
آزادراه شماره 16 ایران : این آزادراه در مسیر تبریز به ارومیه قرار دارد و نیمی از مسیر فعال شده است.
آزادراه شماره 51 ایران : این آزادراه در مسیر اصفهان به زرین شهر بوده و در حال حاضر کاملاً فعال شده است.
بزرگراه های تهران
بزرگراه امام رضا
بزرگراه هاشمی رفسنجانی
بزرگراه ارتش
بزرگراه امام علی
بزرگراه زین‌الدین
بزرگراه خرازی
بزرگراه مدرس
بزرگراه لشگری
بزرگراه چمران
بزرگراه محلاتی
بزرگراه ستاری
بزرگراه بابایی
بزرگراه آبشناسان
بزرگراه صیاد
بزرگراه سلیمانی (رسالت)
بزرگراه حکیم
بزرگراه علامه جعفری
بزرگراه همدانی
بزرگراه کردستان
بزرگراه متوسلیان (فتح)
بزرگراه نواب
بزرگراه یارجانی
بزرگراه چراغی
بزرگراه باکری
بزرگراه آیت الله صدر
بزرگراه جلال آل احمد
بزرگراه شهید گمنام
بزرگراه بروجردی
بزرگراه تندگویان
بزرگراه هاشمی
بزرگراه رئیسی (بعثت)
بزرگراه دوران
بزرگراه حقانی
بزرگراه شیخ فضل‌الله
بزرگراه حجازی (فهمیده)
بزرگراه یادگار امام
بزرگراه آزادگان
بزرگراه مهدوی کنی
بزرگراه بسیج
بزرگراه اشرفی اصفهانی
بزرگراه جناح
بزرگراه آوینی
بزرگراه سعیدی
بزرگراه شهر آفتاب
بزرگراه کاظمی