جزیره قشم، بزرگترین جزیره ایران، با تنوع طبیعی، فرهنگی و تاریخی خود، یکی از مهمترین مقاصد گردشگری و اقتصادی خلیجفارس محسوب میشود. آب و هوای گرم و مرطوب، پوشش گیاهی منحصر به فرد از جمله جنگلهای حرا و گونههای نیمهبیابانی، و حیات دریایی غنی، قشم را به محیطی کمنظیر برای مطالعه و تجربه طبیعت تبدیل کرده است.
معرفی جزیره قشم
کشور : ایران
استان : هرمزگان
مساحت جزیره قشم
مساحت جزیره قشم ۱۴۹۱ کیلومتر مربع است و این جزیره حدود ۲/۵ برابر دومین جزیره بزرگ خلیجفارس، یعنی بحرین، وسعت دارد. طول جزیره از بندر قشم تا بندر باسعیدو در منابع مختلف بین ۱۰۰ تا ۱۳۰ کیلومتر ذکر شده و معمولاً روی ارقام ۱۱۵ تا ۱۲۰ کیلومتر تأکید میشود. با این حال، امروزه با پیشرفت ابزارهای اندازهگیری و استفاده از برنامههایی مانند گوگل ارث، طول جزیره از نخستین نقطه که به کله قشم معروف است تا باسعیدو، ۱۰۸/۵ کیلومتر ثبت شده است.
در گزارش توجیهی اجرای قانون تعاریف، طول سراسری جزیره ۱۲۰ کیلومتر اعلام شده که در واقع مسافت جادهای قشم تا باسعیدو با در نظر گرفتن پیچوخمهای مسیر است؛ اما فاصله مستقیم میان این دو نقطه همان ۱۰۸/۵ کیلومتر است.
عرض جزیره نیز در بخشهای مختلف متفاوت است و معمولاً سه نوع عرض برای آن در نظر گرفته میشود:
عرض کم در محدوده طبل و صلخ
عرض زیاد بین لافت کهنه و شیبدراز
عرض متوسط در ناحیه اسکان
با توجه به این موارد، میتوان عرض متوسط جزیره قشم را حدود ۱۱ کیلومتر در نظر گرفت.
جمعیت جزیره قشم
طبق سرشماری سال ۱۳۹۵ جمعیت کل جزیره قشم ۱۴۸٬۹۹۳ نفر است که از این تعداد ۶۶٬۸۰۱ نفر در نقاط شهری و ۸۲٬۱۶۰ نفر هم در نقاط روستایی سکونت دارند.
موقعیت جغرافیایی قشم
از شمال به شهر بندرعباس، مرکز بخش خمیر و قسمتی از شهرستان بندرلنگه از شمالشرقی به جزیرهٔ هرمز از شرق به جزیره لارک از جنوب به جزیره هنگام و از جنوبغربی به جزایر تنب بزرگ و کوچک و ابوموسی محدود می گردد
نزدیکترین بندر در ساحل اصلی کشور به جزیرهٔ قشم، بندرعباس است که فاصله آن تا محل سربندر قشم ۲۰کیلومتر است.نزدیکترین فاصله این جزیره به ساحل اصلی کشور، در دماغهٔ شمالی جزیره، در محل بندر لافت (در جزیرهٔ قشم) تا بندر پل، در شهرستان خمیر (در ساحل اصلی کشور) که فاصله آن در حدود ۱۸۰۰ متر بوده است.
آب و هوای جزیره قشم
رطوبت نسبی هوا در قشم بالا است. فشار جو در این جزیره معمولاً بین ۱۰۱۵ تا ۱۰۱۸ میلیبار قرار دارد و در فصل تابستان به دلیل گرمای شدید، گاه تا کمتر از ۱۰۰۰ میلیبار کاهش مییابد. میانگین دمای سالانه قشم حدود ۲۶ درجه سانتیگراد است و متوسط بیشینه و کمینه دمای روزانه به ترتیب ۳۳ و ۱۸ درجه سانتیگراد گزارش شدهاست. اختلاف دمای فصلی در این جزیره قابل توجه است؛ گرمترین دوره سال از ۱۰ تیر تا ۱۰ شهریور و سردترین ماهها دی و بهمن هستند. در قشم، بیشترین و کمترین دمای ثبتشده به ترتیب ۴۶ و ۱۶ درجه سانتیگراد بودهاست. میانگین بارش سالانه جزیره حدود ۱۸۳٫۲ میلیمتر و بیشترین بارش ثبتشده در یک روز ۱۲۶ میلیمتر است. همچنین قشم به طور متوسط ۱۱ روز بارندگی در سال دارد.
پوشش گیاهی جزیره قشم
اولین و مهمترین جامعه گیاهی جزیره قشم، جنگلهای حرا است. این جنگلها که گونهای از مانگروها به نام Avicennia marina (با نام محلی «ابوعلی سینا») را دربرمیگیرند، بیش از ۲۰۰۰ کیلومتر مربع از مساحت جزیره را پوشش میدهند. گیاهان قشم عمدتاً خشکیپسند و گرماخواه هستند و در تابستان نیاز به رطوبت نسبی بالایی دارند. بیشتر این گیاهان به شکل درختچههای کوتاهقد نیمهبیابانی دیده میشوند. از جمله درختان این جزیره میتوان به کهور، کرت، چت و کنار اشاره کرد که رایجترین آنها کهور و چت هستند. علاوه بر این، بوتههای جر نیز در کنار این درختان بخش دیگری از پوشش گیاهی جزیره را تشکیل میدهند. از میان درختان میوه و اقتصادی جزیره نیز نخل قابل ذکر است.
زبان مردم قشم
زبان اصلی مردم قشم، فارسی و لری جنوبی با گویش جزیرتی یا قشمی است که با گویشهای بندری تفاوتهایی دارد. به عنوان نمونه، کلمه «آمدن» در گویش جزیرتی «اتم»، در گویش بندری «اتام» و در غرب استان هرمزگان «ایام» گفته میشود. هرچه به سمت غرب حرکت کنیم، مردم بیشتر به لهجههای لری اچمی و عربی خلیجی صحبت میکنند.
گویش قشمی در واقع ترکیبی از فارسی بندری، لری، هندی و دیگر زبانها است. لهجه محلی مردم، چه در شهرها و چه در روستاها، تا حد زیادی یکسان است، اما در برخی کلمات تفاوتهای تلفظی مشاهده میشود و آثار لهجههای عربی و لری در آن مشهود است. همچنین اصطلاحات خلیجی نیز در این لهجه شنیده میشود. به طور کلی، زبان محلی قشمی آمیختهای است از فارسی، بندری، هندی و انگلیسی و هرچه به سمت غرب جزیره برویم، لهجهها بیشتر به فارسی بندری نزدیک میشوند.
دین و مذهب بومیان قشم
بومیان جزیره قشم عمدتاً مسلمان و پیرو مذهب تسنن (شافعی) هستند، در حالی که گروهی از مهاجران از دیگر نقاط ایران، اهل تشیع میباشند.
تقسیم بندی جغرافیایی
بر اساس مصوبه هیئت دولت در سال ۱۳۹۷ و با هدف ایجاد بخش حرا در شهرستان قشم، همچنین با جدا شدن بخش هرمز و الحاق آن به شهرستان بندرعباس، شهرستان قشم به سه بخش تقسیم شد که عبارتاند از:
- بخش مرکزی
- بخش شهاب
- بخش حرا
غذاهای محلی قشم
نان تُمُشی یکی از نانهای محلی بسیار نازک جزیره قشم است که معمولاً همراه با سسهای مخصوص تهیه شده از ماهی، مانند مهیاوه و سوراغ پخته میشود. در این نان، تخممرغ و پنیر ریخته میشود تا همزمان با پخت نان،مغز آن نیز آماده شود. نوشیدنی مخصوص قشم، چای شیر است که همراه نان تمشی سرو می شود.
از جمله غذاهای رایج جزیره میتوان به قلیهماهی، هَوآری ماهی، هَوآری مرغ، هَوآری گوشت، زیبُن هَوور، زیبُن میگ، زیبُن، حَلا ماهی، هلیم گندم، مُفَلک، چِنگال، ماهی سور، کُلمبا، ماهی برشته، نان رِخته و نان بآدی اشاره کرد.
مراکز دانشگاهی جزیره قشم
پردیس خودگردان دانشگاه هرمزگان
پردیس خودگردان دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان
پردیس خودگردان دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
مؤسسه آموزش عالی قشم
دانشگاه پیام نور واحد قشم
دانشگاه آزاد اسلامی واحد قشم
به طور کلی، قشم با ترکیب طبیعت بینظیر، فرهنگ غنی و امکانات آموزشی و اقتصادی، جزیرهای است که هم برای گردشگران و هم برای پژوهشگران و سرمایهگذاران جذابیت فراوان دارد و شایسته بررسی و توجه ویژه است.